E.g., 03.06.2024
E.g., 03.06.2024
E.g., 03.06.2024
E.g., 03.06.2024
E.g., 03.06.2024

Qırımtatar tiliniñ inkişafı qavrayışı

MINRE-1
Міністерство з питань реінтеграції тимчасово окупованих територій України

Maqsat:

  • Qırımtatar tiliniñ yañıdan yaratıluvınıñ normativ-uquqiy, qurumiy, teşkiliy ve başqa şartlarınıñ yaratuvı
  • Qırımtatar tiliniñ qullanma saasınıñ kenişletilmesi
  • Qırımtatar tili taşıyıcınıñ til uquqlarınıñ yerine ketirüvi
  • Qırımtatar tiliniñ Ukraina tamır halqı tiliniñ olaraq şerefiniñ artırılması
  • Vaqtınca işğal etilgen Qırım MC ve Aqyar şeeriniñ işğal etmemesi ve yañıdan bütünleşmesine yardım

içün 2022-2032 yıllar içün Qırımtatar tiliniñ inkişafı qavrayışınıñ esas yanaşmalarınıñ ve esas işlenme yönelişleriniñ tayinidir.

Yerine ketirüv qısımları:

Ⅰ qısım – ükümet tarafından nezaret etilgen Ukraina üzerine

ⅠⅠ qısım – vaqtınca işğal etilgen Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar şeeriniñ topraqlarınıñ işğal etmemesi soñra bütün Ukraina topraqları üzerine.

 

Yerine ketirüv usulları:

  • malümatiy-analitik temini

- Qırımtatar halqınıñ temsilcileriniñ sayısını ve terkibiniñ tesbiti ve tayini

- Qırımtatar tili altyapısınıñ şimdiki alınıñ qıymet kesmesiniñ keçirüvi

- umumnen Qırımtatar meselelerine Ukraina cemiyetiniñ munasebetiniñ muntazam tedqiq etüviniñ kirsetmesi

- aktual şartlarnıñ şekillendirüvi içün şimdiki faaliyetlerniñ muntazam nezaret etüviniñ teşkil etmesi

- 2014 senesinden soñ Rus işğalcı ükümetiniñ Qırımtatar tiline bağlı siyasetiniñ talil etüv

-  körümli bir Qırımtatar diasporasılı devletlerde tiliniñ alınıñ qıymet kesmesi

  • normativ-uquqiy ve qurumiy temini, standartlaştıruv ve kodifikatsiya

- Qırımtatar halqınıñ Ukrainanıñ tamır halqı olaraq statusına qanuniy temini

-  Strategiyanıñ yerine ketirmesiniñ meselelerini uyğunlaşmaq içün Qırımtatar tili Milliy Eyyetiniñ (UNK yanında) yaratuvı

- Qırımtatar tiliniñ inkişafı içün bir temel olaraq Latin urufatınıñ nasıbı

- uğatiy temelniñ yahşılaştıruvı (izalı, imlâ, frazeologik ve başqaları)

- Qırımtatar tiliniñ alı ve inkişafı üzerine er yıllıq bir halqara ilmiy konferentsiyasınıñ başlaması

- zenaat Ukraina teşkilâtlarınıñ telüke altında olğan tillernen oğraşqan halqara ağğa ilâvesi

- derslikler, öz-özüni ögretüv kitabı, ders kitapları kevdeniñ yaratması ve tarqatması

- Qırımtatar tilini ögretmek ve onıñ bir ders/ihtisas olaraq ögrenüvi içün usulliy tevsiyeler kevdesiniñ yahşılaştıruvı

- Qırımtatar tiliniñ ögrenmesi ve inkişafı içün daimiy bir çalışqan bir ilmiy-usuliy merkezniñ yaratuvı

- ağ içindeki platformalarnıñ ve hızmetlerniñ (tasil merkezi ve açıq kitaphane) yaratuvı

-  Qırımtatar tilinde tasilli mektepten aldın, mektepten tış, umumiy orta tasil teşkilâtlarınıñ ağınıñ kenişletme

  • Qırımtatar tiliniñ ögrenmesi ve ögretmesi içün altyapınıñ yahşılaştıruvı
- saylav olaraq umumtasil mektepler ve aliy oquv yurtlarınıñ programmasına içeri alması

- Qırımtatar tiliniñ ögrenüvi içün çalışqan ükümetke baqmağan teşebbüsleriniñ desteginiñ ve ağlaştırılmasınıñ temini

- istidatlı talebelerniñ ve studentlerniñ muvâfakatlandıruvı içün stipendiyalar, grantlar, mufassal dersler şeklinde maqsadiy rağbetlendirme, Qırımdan mütehassıs celp etüvi

- Qırımtatar tiliniñ halqara tehnologiy, tasilliy ve baş platformalarındaki mevcudiyetniñ kenişletüvi

- Qırımnıñ tarihı ve medeniyeti mevzusında bütün Ukraina talebe yarışmasınıñ tesisi

- Qırımtatar tili ve edebiyatı mevzusında talebe ve student olimpiadaları boysundırmalığınıñ yaratuvı

  • Qırımtatar tiliniñ musaabesi ve körleştirmesi
- ​​​​​​​​​​​​​​Qırımtatar tilini yañıdan canlandırma ve inkişafı mevzusında halqara ortaqlarğa haberdar etmesi

- tamır halqlarınıñ fil uquqlarınıñ bozulmasına cevap tedbirleriniñ temini

‘- Qırımtatar yazı ve edebiyatınıñ abideleriseriyasınıñ neşir etmesi

- Qırımtatar tiliniñ inkişafına mahsus isse içün devlet mukafâtınıñ başlanılması

- Qırımtatar tili ve edebiyatı kününiñ tayini

- Qırımtatar tiliniñ populârlaştıruvına yönelişli media, ilmiy, tasil, icadiy ve diger leyhalarğa destek

 

Beklenilgen neticeler:

  • Qırımtatar tiliniñ araştırılması, ögrenmesi ve ögretmesi içün zemaneviy bir altyapınıñ yaratuvı
  • Qırımtatar tili taşıyıcılarnıñ ve bilgileriniñ miqdarında artıruvı
  • Qırımtatar halqınıñ milliy-medeniy ve tiliy hususiyetiniñ qorunması
  • Ukrainada til çeşitliginiñ temini
  • Qırım MC ve Aqyar şeeriniñ vaqtınca işğal sebepten peyda olğan meselelerniñ yımşaqlaştırma ve yoq etmesi
  • sebatlı halqara ortaqlıqnıñ tesbit etüvi
  • vaqtınca işğal etilgen Qırım MC ve Aqyar şeerinen kontaktlarnıñ pekinmesi

Muvafaqiyet kriteriyleri:

  • Qırımtatar tiliniñ telükesizligini telükesizseviyege çıqarması
  • Qırımtatar tiliniñ UNESCO tasnifine köre kritik telüke altında olğan tiller cedvelinden çıqarılması